Konstytucja 3 maja 1791 roku (Konstytucja Trzeciego Maja) była ustawą uchwaloną przez Sejm Wielki Rzeczypospolitej Obojga Narodów. Jej celem było usunięcie wad politycznych systemu Złotych Swobód, który uprzywilejowywał szlachtę w stosunku do pospólstwa i powodował korupcję w polityce.
Jego oświeceniowe wpływy dawały prymat rozumowi, prawu i wolności. Powszechnie uważa się ją za pierwszą nowoczesną skodyfikowaną konstytucję w Europie.
Monarchia
Monarchia w najszerszym znaczeniu jest formą rządu, w której osoba, monarcha, rządzi państwem dożywotnio lub przez określony czas. Monarcha może być ograniczony i symboliczny (monarchia konstytucyjna) lub w pełni autokratyczny (monarchia absolutna).
Tradycyjnie uważano, że monarchowie mają święte prawo do rządzenia, często związane z aspektami religijnymi. Wielu monarchów nosiło wiele tytułów, takich jak cesarz, cesarzowa czy król.
Konstytucja 3 Maja miała na celu zastąpienie starego systemu reakcyjnych magnatów bardziej egalitarną i demokratyczną monarchią konstytucyjną, która opierała się na oświeconych podstawach rządzenia. Przywróciła również ideę nieskrępowanej suwerenności narodowej, która była w zaniku. W rezultacie wola narodu stała się aktywna, a nie pasywna, rozszerzając wolność i dobrobyt dla wszystkich obywateli Polski i Litwy. Był to kamień milowy w rozwoju politycznym Rzeczpospolitej.
Władza ustawodawcza
Władza ustawodawcza (zwana też ustawodawczą) jest kluczową częścią każdej demokracji. Zapewnia społeczeństwu jednolite forum do dyskusji, debatowania i uchwalania ustaw. Konstytucja przyznaje Kongresowi wyłączną władzę stanowienia prawa, wypowiadania wojny, zatwierdzania lub odrzucania wielu nominacji prezydenckich oraz znaczne uprawnienia śledcze. Ustawa pochodząca z Kongresu musi zostać uchwalona przez obie izby, zanim zostanie przesłana prezydentowi do rozpatrzenia.
Kongresowa zgoda agencji wykonawczych jest również niezbędna, aby agencje mogły wydawać przepisy, które mają pełną moc obowiązującą zgodnie z Konstytucją. Chociaż Konstytucja ogranicza federalną władzę ustawodawczą, nie zabrania Kongresowi przekazywania sądom i innym instytucjom uprawnień innych niż ustawodawcze. Jest to powszechna praktyka na całym świecie. Konstytucja naprawiła długotrwałe wady polityczne Rzeczypospolitej Obojga Narodów i jej tradycyjnego systemu „Złotej Wolności”. Wprowadziła równość polityczną między mieszczanami a szlachtą i oddała chłopów pod ochronę rządu, łagodząc w ten sposób niektóre z najgorszych nadużyć pańszczyzny.
Zniosła szkodliwe instytucje parlamentarne, takie jak liberum veto, które zdawało sejm na łaskę każdego posła, który mógł wybrać lub zostać przekupiony przez interes lub obcą władzę, aby podważyć wszystkie ustawy uchwalone przez ten sejm. Ograniczała także władzę wykonawczą króla i jego Rady Państwa, zakazując im zaciągania długów publicznych, wypowiadania wojny czy zawierania jakichkolwiek traktatów.
W swoim czasie Konstytucja 3 Maja była powszechnie uważana za pierwszą nowoczesną skodyfikowaną konstytucję narodową w Europie i drugą najstarszą. Jednak do końca pozostała dziełem w toku.
Sądownictwo
Sądownictwo to gałąź rządu, której zadaniem jest interpretacja i stosowanie prawa w konkretnych przypadkach. Ma również prawo do odrzucania praw, które uzna za niekonstytucyjne.
Na całym świecie istnieje wiele różnych sposobów funkcjonowania systemu sądowniczego. Niektóre kraje mają prosty system prawny z jednym Sądem Najwyższym, podczas gdy inne mają systemy mieszane, obejmujące sądy niższego szczebla, sądy apelacyjne i sąd kasacyjny dla prawa karnego.
W Stanach Zjednoczonych, na przykład, federalna gałąź sądownictwa jest kierowana przez Sąd Najwyższy i obejmuje niższe sądy apelacyjne i sądy okręgowe. Jest ono regulowane przez Konstytucję, a sędziowie Sądu Najwyższego są mianowani przez Prezydenta i zatwierdzani przez Senat na dożywotnią kadencję.
W historii sądownictwo podlegało różnym naciskom politycznym. Konstytucja wymaga, aby sędziowie pełnili swoje funkcje przez tzw. „dobre sprawowanie” – zazwyczaj są to nominacje dożywotnie, ale mogą zostać usunięci w wyniku impeachmentu przez Izbę Reprezentantów lub skazania przez Senat.
